دوران شیمی درمانی یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل برای بیماران مبتلا به سرطان است. این درمان می‌تواند تاثیرات مختلفی بر بدن بگذارد و علاوه بر اثرات فیزیکی، ممکن است مشکلاتی در زمینه‌های تغذیه‌ای نیز ایجاد کند. دریافت تغذیه مناسب در این دوران به حفظ سلامت بیمار، تقویت سیستم ایمنی و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.در این مقاله به بررسی اهمیت تغذیه در دوران شیمی درمانی، چالش‌های تغذیه‌ای که ممکن است بیماران با آن‌ها مواجه شوند و راهنمایی‌هایی برای تغذیه بهتر در این دوران می پردازیم.
اهمیت تغذیه در دوران شیمی درمانی
تغذیه در دوران شیمی درمانی نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی بیماران و تسریع فرآیند درمان ایفا می‌کند. شیمی درمانی با وجود اینکه ابزاری قدرتمند برای درمان سرطان است، می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر وضعیت تغذیه‌ای بیماران تاثیر بگذارد. نوسانات در اشتها، تهوع، استفراغ و تغییرات در ذائقه از جمله مشکلات رایج در این دوران هستند که می‌توانند بر توانایی بدن در دریافت مواد مغذی ضروری تاثیر بگذارند.
حفظ سیستم ایمنی بدن
در دوران شیمی درمانی، سیستم ایمنی بدن به دلیل تاثیرات داروها تضعیف می‌شود. تغذیه مناسب می‌تواند به تقویت این سیستم کمک کرده و بدن را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها مقاوم‌تر سازد. مواد مغذی مانند ویتامین‌ها (به ویژه ویتامین C و D)، مواد معدنی (زینک، آهن) و پروتئین‌ها نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی دارند.
کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی
شیمی درمانی ممکن است عوارضی همچون تهوع، استفراغ، تغییرات در ذائقه و خشکی دهان را به همراه داشته باشد. با داشتن رژیم غذایی مناسب و استفاده از مواد غذایی مناسب می‌توان این عوارض را کاهش داد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. به‌طور مثال، استفاده از غذاهای کم‌چرب و ملایم می‌تواند از شدت تهوع بکاهد.
حفظ انرژی و وزن بدن
شیمی درمانی ممکن است منجر به کاهش اشتها و کاهش وزن بدن شود. تغذیه مناسب به بیمار کمک می‌کند تا وزن خود را حفظ کند و از کاهش شدید آن جلوگیری شود. مصرف مواد غذاهای ضد سرطان و غنی از کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های سالم به حفظ سطح انرژی و قدرت بدنی کمک می‌کند و بیماران را قادر می‌سازد تا در طول درمان فعال باقی بمانند.
تسریع فرایند بهبودی
مواد مغذی مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی به ترمیم سلول‌ها و بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کنند. این امر باعث می‌شود که بدن سریع‌تر از اثرات شیمی درمانی بهبود یابد. برای مثال، پروتئین‌ها به ساخت و ترمیم بافت‌ها کمک می‌کنند و چربی‌های سالم و ویتامین E به کاهش التهاب و بهبود سلامتی پوست و سایر بافت‌ها کمک می‌کنند.
بهبود روحی بیمار
دریافت تغذیه مناسب می‌تواند علاوه بر بهبود وضعیت جسمی، تاثیر مثبتی بر وضعیت روحی بیمار نیز بگذارد. احساس ضعف و خستگی ناشی از سوءتغذیه می‌تواند منجر به کاهش روحیه و انگیزه بیمار شود. از طرف دیگر، تغذیه مناسب به بهبود خلق‌وخو و احساس قدرت در برابر بیماری کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: شیمی درمانی در سرطان سینه
قبل از شیمی درمانی چه غذاهایی که باید مصرف شوند؟
پیش از آغاز شیمی درمانی، تغذیه مناسب می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش استرس و بهبود توان بدن برای مقابله با درمان‌های سخت کمک کند. مصرف مواد غذایی خاص در این دوره می‌تواند به بدن کمک کند تا با اثرات جانبی شیمی درمانی بهتر مقابله کند و روند بهبودی را تسریع بخشد. در ادامه، به برخی از غذاهایی که باید قبل از شیمی درمانی مصرف شوند، اشاره می‌کنیم:
پروتئین‌ها
پروتئین‌ها برای ترمیم بافت‌ها و سلول‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار ضروری هستند. قبل از شروع شیمی درمانی، مصرف گوشت‌های کم چرب (مانند مرغ و ماهی)، تخم‌مرغ، حبوبات (مانند نخود و عدس) و محصولات لبنی (مانند پنیر و ماست) می‌تواند به تقویت بدن و حفظ قدرت عضلات کمک کند.
میوه‌ها و سبزیجات تازه
میوه‌ها و سبزیجات منابع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر هستند که برای حفظ سلامتی بدن ضروری‌اند. به ویژه سبزیجات برگ‌سبز تیره (مانند اسفناج و کلم برگ)، کلم بروکلی و هویج به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهابات کمک می‌کنند. همچنین میوه‌هایی مانند بلوبری، توت‌فرنگی و پرتقال سرشار از ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های قوی هستند که به بدن در مقابله با آسیب‌های ناشی از شیمی درمانی کمک می‌کنند.
غلات کامل
غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، جو دوسر و نان سبوس‌دار منابع غنی از فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده هستند که به حفظ انرژی و جلوگیری از نوسانات قند خون کمک می‌کنند. این مواد غذایی به بدن کمک می‌کنند تا انرژی کافی برای مقابله با درمان‌های شیمی درمانی را تامین کند.
چربی‌های سالم
چربی‌های سالم مانند آووکادو، مغزها (بادام، گردو) و روغن زیتون به حفظ سلامت سلول‌ها و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند. این چربی‌ها همچنین به بدن در جذب بهتر ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E، K) کمک می‌کنند که برای عملکرد صحیح بدن ضروری هستند.
مایعات کافی
قبل از شیمی درمانی، نوشیدن مایعات به میزان کافی بسیار مهم است تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. مصرف آب، آب‌میوه‌های طبیعی (بدون قند اضافی) و چای‌های گیاهی ملایم (مانند چای زنجبیل و نعناع) به حفظ هیدراسیون بدن و کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی کمک می‌کند.
مواد غذایی حاوی آهن
شیمی درمانی ممکن است باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون و بروز کم‌خونی شود. مصرف مواد غذایی غنی از آهن مانند گوشت قرمز کم چرب، مرغ، ماهی، عدس، اسفناج و مغزها می‌تواند به بهبود سطح هموگلوبین و جلوگیری از کم‌خونی کمک کند.
مواد غذایی حاوی ویتامین B12 و فولیک اسید
ویتامین B12 و فولیک اسید برای سلامت سلول‌های خون و تقویت سیستم عصبی ضروری هستند. گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، محصولات لبنی و سبزیجات برگ‌سبز منابع خوبی از این ویتامین‌ها هستند و می‌توانند به بدن در مقابله با عوارض جانبی شیمی درمانی کمک کنند.
بیشتر بخوانید: مراقبت های بعد از شیمی درمانی
تغذیه در دوران شیمی درمانی باید به چه صورتی باشد؟
دوران شیمی درمانی می‌تواند برای بسیاری از بیماران با چالش‌های تغذیه‌ای همراه باشد. اثرات جانبی شیمی درمانی مانند تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، تغییرات در ذائقه و خشکی دهان می‌توانند بر توانایی بیماران برای مصرف غذا تأثیر بگذارند. بنابراین، تغذیه مناسب در دوران شیمی درمانی بسیار مهم است تا بیماران بتوانند وزن خود را حفظ کنند، انرژی کافی داشته باشند، سیستم ایمنی بدن تقویت شود و از بروز مشکلات دیگر جلوگیری شود. در ادامه، به نکات مهم تغذیه‌ای در این دوران پرداخته می‌شود:
مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین
پروتئین‌ها برای ترمیم بافت‌ها و سلول‌ها و حفظ سیستم ایمنی بدن در دوران شیمی درمانی ضروری هستند. مصرف این مواد به تقویت بدن در برابر عوارض شیمی درمانی کمک می‌کند و از کاهش وزن و ضعف عضلات جلوگیری می‌کند.
انتخاب غذاهای کم چرب و ملایم
شیمی درمانی می‌تواند باعث بروز تهوع و استفراغ شود، بنابراین مصرف غذاهای سبک، کم چرب و ملایم بهتر است. از مصرف غذاهای چرب و سرخ‌شده باید اجتناب شود. غذاهایی پخته گزینه‌های مناسبی هستند که به معده فشار نمی‌آورند.
مصرف مایعات به میزان کافی
مهم‌ترین نکته در دوران شیمی درمانی، حفظ هیدراسیون بدن است. به دلیل خطر کم‌آبی بدن ناشی از تهوع و استفراغ، باید از نوشیدنی‌های سالم استفاده شود. این مایعات به کاهش تهوع و حفظ سطح انرژی کمک می‌کنند.
مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه
میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که به تقویت سیستم ایمنی و کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی کمک می‌کنند که به مبارزه با عفونت‌ها و تقویت بدن کمک می‌کنند.
استفاده از غلات کامل
غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، جو دوسر و نان سبوس‌دار منابع غنی از فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده هستند که انرژی بدن را تأمین می‌کنند و به حفظ عملکرد روده کمک می‌کنند. این مواد غذایی علاوه بر انرژی‌زایی، به جلوگیری از یبوست، که ممکن است ناشی از داروهای شیمی درمانی باشد، کمک می‌کنند.
مصرف چربی‌های سالم
چربی‌های سالم به تقویت سیستم ایمنی و جذب بهتر ویتامین‌های محلول در چربی کمک می‌کنند. همچنین برای حفظ سلامت پوست و کاهش التهاب مؤثرند.
استفاده از مکمل‌های غذایی (در صورت نیاز)
در برخی موارد، به‌ویژه در صورتی که بیمار نتواند به اندازه کافی مواد مغذی از غذا دریافت کند، مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی می‌تواند ضروری باشد. ویتامین‌ها برای حفظ سلامت بدن بسیار مهم هستند و به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند. مشورت با بهترین متخصص درمان سرطان و متخصص تغذیه در این زمینه مهم است.
تقسیم وعده‌های غذایی به وعده‌های کوچک‌تر
به‌جای سه وعده غذایی بزرگ، بهتر است غذا به صورت وعده‌های کوچک و مکرر در طول روز مصرف شود. این کار به جلوگیری از احساس پر شدن معده، کاهش تهوع و بهبود جذب مواد مغذی کمک می‌کند.
اجتناب از غذاهای تند و ادویه‌دار
در دوران شیمی درمانی، غذاهای تند، پرادویه و سرخ‌شده می‌توانند باعث آسیب به معده و تشدید تهوع شوند. بهتر است از غذاهای ملایم، ساده و بدون ادویه‌های تند استفاده شود.
غذاهای ممنوعه در دوران شیمی درمانی
در دوران شیمی درمانی، برخی از غذاها می‌توانند بر فرآیند درمان تأثیر منفی بگذارند و یا عوارض جانبی شیمی درمانی را تشدید کنند. در ادامه، به غذاهای ممنوعه در دوران شیمی درمانی اشاره می‌شود:
غذاهای خام و نیمه‌پخته
غذاهایی که به صورت خام یا نیمه‌پخته مصرف می‌شوند. در دوران شیمی درمانی، سیستم ایمنی بدن ضعیف است و این نوع غذاها می‌توانند به سرعت عفونت‌های خطرناک را در بدن ایجاد کنند.
غذاهای پرچرب و سرخ‌شده
غذاهایی که حاوی چربی‌های اشباع و ترانس هستند،می‌توانند بر عملکرد گوارشی تأثیر منفی بگذارند و احساس سنگینی معده، سوء هاضمه و تهوع را تشدید کنند. همچنین این غذاها ممکن است به بروز افزایش وزن و کاهش انرژی منجر شوند که در دوران درمان می‌تواند مشکلات بیشتری برای بیمار ایجاد کند.
مواد غذایی حاوی قند بالا
مصرف زیاد قند و شیرینی‌ها می‌تواند افزایش قند خون را در پی داشته باشد و موجب افزایش التهاب در بدن شود. در دوران شیمی درمانی، کاهش التهاب و حفظ سطح قند خون متعادل برای بیمار ضروری است، بنابراین باید از شیرینی‌های مصنوعی و نوشیدنی‌های قندی مانند نوشابه‌ها و آب‌میوه‌های شیرین خودداری کرد.
غذاهای تند و ادویه‌دار
غذاهای تند و پر ادویه می‌توانند باعث آسیب به معده و تشدید تهوع و سوزش معده شوند. در دوران شیمی درمانی، از مصرف غذاهای حاوی فلفل تند، سیر و پیاز زیاد باید اجتناب شود تا مشکلات گوارشی تشدید نشود.
لبنیات پرچرب و فرآوری شده
در دوران شیمی درمانی، بدن ممکن است حساسیت بیشتری به لبنیات پیدا کند، به‌ویژه لبنیات پرچرب که ممکن است باعث سوء هاضمه، نفخ و درد شکمی شوند. بهتر است از گزینه‌های کم‌چرب یا لبنیات بدون لاکتوز استفاده شود.
گوشت‌های فرآوری‌شده
گوشت‌های فرآوری‌شده مانند سوسیس، کالباس، هات‌داگ و بیکن حاوی مواد شیمیایی خاصی هستند که می‌توانند موجب افزایش التهاب و مشکلات گوارشی شوند. این غذاها علاوه بر اینکه از نظر تغذیه‌ای مفید نیستند، می‌توانند تأثیرات منفی در روند درمان ایجاد کنند.
نوشیدنی‌های الکلی
مصرف الکل به‌ویژه در دوران شیمی درمانی باید به طور کامل ممنوع باشد. الکل می‌تواند اثرات جانبی شیمی درمانی را شدیدتر کند و باعث ضعف بیشتر سیستم ایمنی، آسیب به کبد و مشکلات گوارشی شود.
غذاهای دارای مواد افزودنی شیمیایی
غذاهای فرآوری‌شده مانند اسنک‌ها، فست‌فودها، و غذاهای کنسروی حاوی مواد افزودنی، رنگ‌ها و نگهدارنده‌ها هستند که ممکن است موجب حساسیت‌های غذایی، التهاب و افزایش عوارض شیمی درمانی شوند. بهتر است این نوع غذاها از رژیم غذایی حذف شوند.
مواد غذایی حاوی کافئین
کافئین موجود در قهوه، نوشابه‌های انرژی‌زا و چای پرکافئین می‌تواند باعث بی‌خوابی، اضطراب و تحریک بیشتر معده شود. همچنین، مصرف زیاد کافئین ممکن است باعث کم‌آبی بدن شود، که در دوران شیمی درمانی باید از آن اجتناب کرد.
نتیجه‌گیری
در دوران شیمی درمانی، تغذیه نقش حیاتی در حمایت از بدن بیمار و کاهش عوارض جانبی درمان ایفا می‌کند. مصرف مواد غذایی سالم و متعادل می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی، حفظ انرژی و کاهش مشکلات گوارشی کمک کند. از طرف دیگر، پرهیز از غذاهایی که ممکن است بر روند درمان تأثیر منفی بگذارند، ضروری است. توجه به این نکات تغذیه‌ای می‌تواند به بیمار کمک کند تا دوران درمان را با توان بیشتری پشت سر بگذارد و از عوارض جانبی جلوگیری کند. مشاوره با متخصص تغذیه در این دوران بسیار مفید است تا رژیم غذایی شخصی‌سازی شده و مناسب برای هر بیمار تنظیم شود.
