رادیوتراپی (Radiotherapy) که تحت عنوان پرتودرمانی نیز شناخته می‌شود از رایج‌ترین تکنیک‌های مورد استفاده جهت درمان سرطان است. طی این روش درمانی از پرتوهای با انرژی شدید برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده می‌شود. رادیوتراپی می‌تواند به تنهایی و یا در ترکیب با سایر روش‌های درمانی مانند جراحی و شیمی درمانی به کار رود. آشنایی با انواع تکنیک‌های مورد استفاده در پرتودرمانی، کاربرد آنها و نحوه عملکرد آن کمک زیادی در افزایش آگاهی شما در این زمینه خواهد کرد.
رادیوتراپی چیست؟
سلولهای سرطانی در نتیجه رشد و تقسیم کنترل نشده سلولی به وجود می‌آیند. پرتودرمانی روشی است که با کمک پرتوهای متمرکز و با انرژی بالا سلولهای سرطانی را هدف قرار داده و از بین می‌برد. اشعه ایکس از رایج‌ترین پرتوهای به کار رفته در این روش است، با این وجود انواع دیگر پرتوها شامل گاما، پرتوهای الکترونی و پرتوهای پروتونی نیز کاربرد دارند. از این روش درمانی در مراحل اولیه تا پیشرفته سرطان استفاده می‌شود. تخریب مواد ژنتیکی سلولهای سرطانی از رشد و تکثیر آن جلوگیری کرده و در پروسه درمان سرطان بسیار موثر است. انکولوژیست پرتودرمانی با بررسی دقیق شرایط بیمار نوع روش رادیوتراپی و دوز پرتویی لازم را تعیین خواهد کرد تا بهترین پاسخ درمانی دریافت شود.
انواع رادیوتراپی
با پیشرفت‌های صورت گرفته در علم پزشکی، امروزه روش‌های مختلفی از درمان با کمک پرتودرمانی وجود دارد که بسته به شرایط بیمار و نوع سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند. دو نوع کلی این تکنیک شامل پرتودرمانی خارجی و روش داخلی است.
پرتودرمانی خارجی
در این روش پرتوهای پر انرژی با دوز مشخص و با کمک دستگاهی از خارج به بدن بیمار تابیده می‌شود. انکولوژیست پرتودرمانی برنامه درمانی را به صورتی تنظیم می‌کند تا تومورها با دوز مناسب پرتو مورد هدف قرار گرفته شوند و در عین حال به بافت سالم آسیبی وارد نگردد.
رادیوتراپی داخلی
طی این روش پرتوهای درمانی در داخل بدن و در مجاورت سلولهای سرطانی قرار می‌گیرد و خود شامل براکی تراپی (Brachytherapy) و درمان سیستماتیک می‌شود.
براکی تراپی: در روش براکی تراپی یک منبع رادیواکتیو جامد در مجاورت سلولهای سرطانی به شکل ایمپلنت کاشته خواهد شد. از مزایای این روش انتشار تشعشعات در ناحیه کوچک و هدف قرار دادن سلولهای سرطانی است. در نتیجه سلولهای سالم کمترین تاثیر را می‌پذیرند. انواع مختلفی از ایمپلنت‌ها از نظر شکل و میزان آزادسازی تشعشعات وجود دارد که برای اهداف درمانی مختلف کاربرد دارند.
درمان سیستماتیک: در رادیوتراپی سیستماتیک از مواد رادیواکتیو مایع درون خون استفاده می‌شود. این داروها ممکن است به شکل تزریق داخل وریدی و یا از طریق بلعیدن وارد خون گشته و سلولهای سرطانی را هدف قرار می‌دهند. باید توجه داشت در روش سیستماتیک مایعات بدن تا مدتی آلوده به تشعشعات بوده و نیازمند رعایت مراقبت های بعد از پرتودرمانی است.
کاربرد رادیوتراپی
از کاربردهای مهم پرتودرمانی، کمک به پروسه درمان سرطان و کاهش علائم ناشی از آن است. این تکنیک ممکن است به عنوان روش درمان اصلی به کار رود و یا نقش درمان کمکی را ایفا کند. کاربردهای این روش را می‌توان به موارد زیر تقسیم نمود:
پرتودرمانی نئوادجوانت (neo-adjuvant radiotherapy): بسته به تشخیص متخصص ممکن است پرتودرمانی در ترکیب با شیمی درمانی و یا قبل از انجام عمل جراحی جهت افزایش اثر سایر روش‌ها به کار رود. این کاربرد پرتودرمانی تحت عنوان نئوادجوانت شناخته می‌شود.
رادیوتراپی درمانی (curative radiotherapy): این نوع پرتودرمانی با هدف از بین بردن سلولهای سرطانی و درمان کامل سرطان کاربرد دارد.
پرتودرمانی کمکی (adjuvant radiotherapy): از دیگر کارآیی‌های پرتودرمانی استفاده از آن بعد از جراحی و با هدف پیشگیری از عود دوباره بیماری است.
پرتودرمانی تسکین دهنده (palliative radiotherapy): این کارآیی پرتودرمانی در مواردی کاربرد دارد که برای کنترل و بهبودی علائم ناشی از سرطان مانند درد و ناراحتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نحوه انجام و عملکرد رادیوتراپی
اشعه مورد استفاده در رادیوتراپی به DNA سلول سرطانی آسیب وارد کرده و سبب تخریب آن می‌گردد. روش انجام پرتودرمانی بر اساس نوع تکنیک آن متفاوت است. پرتودرمانی داخلی از طریق براکی تراپی معمولا در یک اتاق مخصوص یا بیمارستان انجام می‌شود. انکولوژیست ایمپلنت را با کمک یک لوله منعطف به نام کانتر در محل خود قرار می‌دهد. بیمار طی این روند بیهوش است تا درد و ناراحتی نداشته باشد. در روش سیستماتیک نیز مایع رادیواکتیو از طریق تزریق وریدی وارد می‌شود.
در روش رادیوتراپی خارجی بیمار روی یک سطح قرار می‌گیرد. دستگاه پرتودرمانی در اطراف بدن حرکت کرده و با هدایت یک پرتودرمانگر که از محلی مجزا آن را هدایت می‌کند، دوزهای مشخص از تشعشع به محل تومور هدایت می‌گردد. استفاده از هر یک از این تکنیک‌ها وابسته به نوع تومور، میزان پیشرفت آن، شرایط جسمی بیمار و نظر پزشک متخصص دارد.
مزایا رادیوتراپی
رادیوتراپی روشی موثر در بهبود و کنترل انواع سرطان است. از مهمترین مزیت‌های این تکنیک می‌توان موارد زیر را نام برد:
- روشی موثر در از بین بردن سلولهای سرطانی.
- می‌تواند تنها درمان مورد نیاز در تومورهای کوچک یا مراحل اولیه بیماری باشد.
- سلولهای سرطانی جدا شده که در روش جراحی قابل تشخیص نیستند را نیز از بین می‌برد.
- کوچک کردن تومور جهت افزایش اثر بخشی جراحی را شامل می‌شود.
- کوچک کردن تومور جهت افزایش اثر بخشی جراحی را شامل می‌شود.
- در طی درمان بدون درد است.
- علایم سرطان را کاهش می‌دهد.
- در ترکیب با سایر روش‌ها بسیار کارآمد است.
با پیشگیری از برداشتن برخی از اندام‌های درگیر با سرطان مانند سینه یا بخشی از دستگاه گوارش، نقش مهمی در افزایش کیفیت زندگی بیماران دارد.
بیشتر بخوانید: پرتودرمانی در سرطان سینه
عوارض رادیوتراپی
رادیوتراپی با وجود مزایای درمانی بسیاری که به همراه دارد، ممکن عوارضی را نیز در افراد مختلف نشان دهد. طی روند درمان ممکن است علاوه بر سلولهای سرطانی، سلولهای سالم بدن نیز آسیب ببینند. عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
- احساس ضعف و خستگی
- ریزش مو در ناحیه تحت درمان
- تحریکات و عوارض پوستی
- از دست دادن اشتها
- اسهال و عوارض گوارشی
- حالت تهوع و استفراغ
- سردرد
- ایجاد زخم در دهان
- سوزش گلو و قفسه سینه
- درد و احساس سوزش در ادرار
- نفخ و گرفتگی شکم
- تکرر ادرار
- پوست سر خشک و خارش‌دار
بروز این عوارض و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. برا ی کنترل این عوارض لازم است با پزشک متخصص مشورت شود. داشتن رژیم غذایی غنی شامل مواد مغذی، میوه و سبزیجات ارگانیک، غلات کامل و مصرف مایعات کافی در کنترل علایم و روند بهبودی بیمار موثر خواهد بود.
نتیجه گیری
رادیوتراپی از روش‌های پیشرفته درمان سرطان است که کارایی بالایی در بهبود و کنترل این بیماری دارد. استفاده از پرتوهای درمانی با انرژی بالا که از رایج‌ترین آن اشعه ایکس است، اساس این تکنیک را تشکیل می‌دهد. انواع مختلفی از پرتودرمانی شامل پرتودرمانی خارجی، براکی درمانی و درمان سیستماتیک وجود دارد. تشخیص مناسب‌ترین روش درمان بر عهده انکولوژیست بوده و با در نظر گرفتن شرایط بیمار و نوع و پیشرفت بیماری مناسب‌ترین راهکار و برنامه درمانی را ارائه خواهد داد.
