پرتو درمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی سرطان سینه نقش کلیدی در مدیریت و کنترل این بیماری ایفا می‌کند. این روش که از انرژی پرتوهای یونیزه‌کننده برای تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند، به‌طور گسترده به‌عنوان بخشی از درمان‌های کمکی پس از جراحی یا در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی یا هورمون‌درمانی به‌کار می‌رود.
پرتو درمانی در درمان سرطان سینه، علاوه بر کاهش خطر عود موضعی بیماری، به حفظ ساختار و عملکرد طبیعی سینه کمک می‌کند. این روش با دقت بالا، سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در ناحیه هدف را از بین می‌برد و در عین حال، تا حد امکان از آسیب به بافت‌های سالم اطراف جلوگیری می‌کند. انتخاب پرتو درمانی، نوع و شدت آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. در این مقاله، به بررسی نقش پرتو درمانی در درمان سرطان سینه می پردازیم.
بیشتر بخوانید: بهترین متخصص درمان سرطان
اهداف پرتو درمانی در سرطان سینه
پرتو درمانی یا همان رادیوتراپی یکی از اجزای اساسی درمان سرطان سینه است که با هدف بهبود نتایج درمانی و افزایش کیفیت زندگی بیماران انجام می‌شود. اهداف این روش بسته به مرحله سرطان، نوع جراحی، و وضعیت بیمار متفاوت است و به شرح زیر می‌باشد:
کاهش خطر عود سرطان (کنترل موضعی)
پس از جراحی (مانند ماستکتومی یا لامپکتومی)، پرتو درمانی به نابودی سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بافت سینه، دیواره قفسه سینه، یا غدد لنفاوی اطراف کمک می‌کند. این اقدام خطر عود موضعی سرطان را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
تخریب سلول‌های سرطانی میکروسکوپی
سلول‌های سرطانی که ممکن است با چشم غیرمسلح یا حتی تصویربرداری‌های پیشرفته قابل مشاهده نباشند، می‌توانند منجر به عود بیماری شوند. پرتو درمانی این سلول‌ها را هدف قرار داده و از گسترش احتمالی آن‌ها جلوگیری می‌کند.
حفظ سینه (درمان محافظه‌کارانه)
در بیمارانی که لامپکتومی انجام داده‌اند، پرتو درمانی نقش مهمی در حفظ بافت طبیعی سینه ایفا می‌کند و همزمان احتمال عود بیماری را کاهش می‌دهد، بدون اینکه نیاز به جراحی‌های وسیع‌تر مانند ماستکتومی باشد.
مدیریت سرطان پیشرفته (تسکینی)
در موارد سرطان پیشرفته یا متاستاتیک، پرتو درمانی برای کاهش علائم ناشی از تومور، مانند درد، خونریزی، یا فشار بر سایر اندام‌ها استفاده می‌شود. این روش به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.
حفاظت از ساختار و عملکرد اندام‌ها
پرتو درمانی با دقت بالا، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و در عین حال تلاش می‌کند تا آسیب به بافت‌های سالم اطراف (مانند پوست، قلب، و ریه‌ها) به حداقل برسد.
بهبود نتایج درمانی در ترکیب با سایر روش‌ها
پرتو درمانی اغلب در کنار شیمی‌درمانی، هورمون‌درمانی، یا درمان‌های هدفمند انجام می‌شود. این ترکیب درمانی به افزایش کارایی کلی و بهبود بقای بیمار کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: غربالگری سرطان سینه
زمان استفاده از پرتو درمانی در سرطان سینه
پرتو درمانی در درمان سرطان سینه زمانی انجام می‌شود که نابودی سلول‌های سرطانی باقی‌مانده یا کاهش خطر عود بیماری ضروری باشد. زمان‌بندی این روش به نوع سرطان، مرحله بیماری، نوع جراحی، و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. موارد اصلی استفاده از پرتو درمانی عبارتند از:
پس از جراحی (درمان تکمیلی یا کمکی)
پس از لامپکتومی: پرتو درمانی معمولاً پس از جراحی حفظ سینه (لامپکتومی) برای از بین بردن سلول‌های سرطانی میکروسکوپی باقی‌مانده انجام می‌شود. این روش برای کاهش خطر عود موضعی ضروری است و بخشی از درمان استاندارد در این نوع جراحی محسوب می‌شود.
پس از ماستکتومی: در بیمارانی که ماستکتومی انجام داده‌اند، پرتو درمانی در مواردی که خطر عود بیماری بالاست (مانند وجود تومور بزرگ‌تر از 5 سانتی‌متر یا درگیری غدد لنفاوی) توصیه می‌شود.
قبل از جراحی (درمان نئوادجوانت)
در برخی موارد خاص، به‌ویژه زمانی که تومور بزرگ است یا به بافت‌های اطراف گسترش یافته، پرتو درمانی ممکن است پیش از جراحی برای کاهش اندازه تومور و تسهیل عمل جراحی به کار رود.
در موارد سرطان پیشرفته یا متاستاتیک
در بیمارانی که سرطان سینه به سایر نقاط بدن گسترش یافته است، پرتو درمانی برای کنترل علائم (مانند درد یا فشار تومور بر اندام‌های حیاتی) و بهبود کیفیت زندگی استفاده می‌شود.
در حین جراحی (پرتو درمانی داخل حفره‌ای یا IORT)
این روش در برخی موارد خاص، همزمان با جراحی و مستقیماً به بستر تومور اعمال می‌شود. پرتو درمانی داخل حفره‌ای به‌عنوان جایگزینی برای درمان‌های پرتو درمانی پس از عمل در بیماران منتخب استفاده می‌شود.
در صورت وجود عوامل خطر بالا
زمانی که عوامل خطر خاصی مانند حاشیه جراحی مثبت، درگیری گسترده غدد لنفاوی، یا نوع تهاجمی‌تر سرطان (مانند سرطان سه‌گانه منفی) وجود داشته باشد، پرتو درمانی بخشی از برنامه درمانی است.
در دوره بهبودی پس از شیمی‌درمانی
اگر بیمار پس از جراحی تحت شیمی‌درمانی در سرطان سینه قرار گرفته باشد، پرتو درمانی معمولاً پس از پایان دوره شیمی‌درمانی انجام می‌شود تا تأثیر درمانی هر دو روش به حداکثر برسد.
نحوه انجام پرتو درمانی در سرطان سینه
پرتو درمانی برای سرطان سینه، یک فرآیند دقیق و تخصصی است که شامل مراحل برنامه‌ریزی، آماده‌سازی و اجرای درمان می‌باشد. هدف این روش، هدف‌گیری دقیق سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است. در ادامه، نحوه انجام پرتو درمانی به تفصیل شرح داده شده است:
مرحله مشاوره و برنامه‌ریزی اولیه
ارزیابی بیمار: پزشک متخصص رادیو انکولوژی سابقه پزشکی، نتایج تصویربرداری (مانند ماموگرافی یا MRI)، و گزارش‌های پاتولوژی را بررسی می‌کند.
تعیین نوع پرتو درمانی: بسته به نوع سرطان، مرحله بیماری، و وضعیت بیمار، یکی از روش‌های پرتو درمانی خارجی و پرتو درمانی داخل حفره‌ای زیر انتخاب می‌شود
شبیه‌سازی
اسکن تصویربرداری: برای طراحی دقیق درمان، از CT اسکن یا MRI استفاده می‌شود تا ناحیه هدف و بافت‌های حساس مجاور (مانند قلب و ریه‌ها) مشخص شوند.
ایجاد قالب ثابت‌کننده: برای حفظ موقعیت بدن بیمار در طول جلسات درمانی، از وسایل تثبیت‌کننده مانند قالب‌ها یا بالشتک‌های خاص استفاده می‌شود.
نشانه‌گذاری پوستی: نقاط مشخصی روی پوست بیماری‌ها با تاتو های کوچک دائمی ثبت می‌شوند تا دستگاه پرتو درمانی بتواند هر بار دقیقاً روی همان ناحیه تنظیم شود.
طراحی برنامه درمانی
متخصص رادیوانکولوژی به کمک فیزیکدان پزشکی، برنامه‌ای دقیق با توجه به مراحل سرطان سینه طراحی می‌کند که شامل دوز پرتو، تعداد جلسات، و زاویه تابش است. این برنامه به گونه‌ای تنظیم می‌شود که پرتوها بیشترین تأثیر را روی ناحیه سرطانی داشته باشند و بافت‌های سالم کمتر آسیب ببینند.
اجرای درمان
جلسات درمانی: بیمار معمولاً 5 روز در هفته به مدت چند هفته (معمولاً 3 تا 6 هفته) تحت درمان قرار می‌گیرد. هر جلسه حدود 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.خود تابش پرتو فقط چند دقیقه زمان می‌برد و کاملاً بدون درد است.
پوزیشن‌دهی دقیق: بیمار در همان موقعیت علامت‌گذاری شده قرار می‌گیرد و دستگاه پرتو دقیقاً به ناحیه مورد نظر تنظیم می‌شود.
پرتو درمانی خارجی: دستگاه شتاب‌دهنده خطی (Linear Accelerator) پرتوهای یونیزه‌کننده را به سمت ناحیه هدف ارسال می‌کند.
پرتو درمانی داخل حفره‌ای: در این روش، مواد رادیواکتیو به‌صورت موقتی یا دائمی در نزدیکی یا داخل تومور قرار داده می‌شود.
مزایای پرتو درمان در سرطان سینه
پرتو درمانی یکی از ارکان اصلی در درمان سرطان سینه است که با استفاده از انرژی پرتوهای یونیزه‌کننده، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد. این روش درمانی دارای مزایای متعددی است که به بهبود نتایج درمان و کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. مهم‌ترین مزایای پرتو درمانی عبارتند از:
کاهش خطر عود موضعی سرطان: پرتو درمانی پس از جراحی، سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بافت سینه یا غدد لنفاوی را از بین می‌برد. این اقدام به‌طور قابل‌توجهی خطر عود موضعی بیماری را کاهش داده و احتمال درمان قطعی را افزایش می‌دهد.
حفظ ساختار سینه (درمان محافظه‌کارانه): در بیمارانی که لامپکتومی انجام داده‌اند، پرتو درمانی به کاهش خطر بازگشت سرطان کمک کرده و امکان حفظ ساختار طبیعی سینه را فراهم می‌کند. این موضوع از نظر زیبایی و روانی برای بسیاری از بیماران اهمیت زیادی دارد.
تخریب سلول‌های سرطانی میکروسکوپی: گاهی سلول‌های سرطانی کوچک که با تصویربرداری یا در طول جراحی دیده نمی‌شوند، در بافت باقی می‌مانند. پرتو درمانی این سلول‌ها را هدف قرار داده و از گسترش احتمالی آن‌ها جلوگیری می‌کند.
کاهش علائم در موارد پیشرفته یا متاستاتیک: در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته، پرتو درمانی می‌تواند علائم ناشی از تومور مانند درد، فشار بر اندام‌های حیاتی، یا خونریزی را کاهش دهد. این اثر تسکینی به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.
درمان دقیق و هدفمند: پیشرفت‌های فناوری مانند پرتو درمانی تطبیقی (IMRT) یا پرتو درمانی سه‌بعدی (3D-CRT) امکان هدف‌گیری دقیق سلول‌های سرطانی را فراهم کرده و آسیب به بافت‌های سالم اطراف (مانند قلب و ریه‌ها) را به حداقل می‌رساند.
ارتقای بقا در بیماران پرخطر: در بیمارانی که عوامل خطر بیشتری مانند درگیری غدد لنفاوی یا تومورهای بزرگ دارند، پرتو درمانی به‌عنوان بخشی از درمان ترکیبی، شانس بقا را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
تطبیق‌پذیری با سایر روش‌های درمانی: پرتو درمانی می‌تواند در کنار روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی، هورمون‌درمانی، یا جراحی به کار رود. این ترکیب درمانی به بهبود نتایج درمانی کمک کرده و احتمال درمان کامل را افزایش می‌دهد.
مدیریت عوارض جانبی محدود و قابل‌کنترل: پرتو درمانی، در مقایسه با برخی روش‌های درمانی دیگر، معمولاً عوارض جانبی محدودتری دارد. اکثر عوارض مانند خستگی یا التهاب پوستی موقتی هستند و با مراقبت مناسب قابل مدیریت می‌باشند.
مدت زمان پرتو درمانی سرطان پستان
مدت زمان پرتو درمانی سرطان پستان بسته به نوع سرطان، وضعیت بیمار، و برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک متخصص متفاوت است. در حالت کلی، طول دوره درمان و مدت زمان هر جلسه به عواملی نظیر مدت کل دوره درمان، مدت زمان هر جلسه، نوع پرتودرمانی، مرحله و نوع سرطان بستگی دارد. به طور کلی مدت زمان پرتو درمانی سرطان پستان بسته به نوع روش و شرایط بیمار متغیر است، اما اغلب بین 1 تا 6 هفته طول می‌کشد. هر جلسه کوتاه بوده و به‌صورت سرپایی انجام می‌شود، که امکان ادامه فعالیت‌های روزمره برای بیمار فراهم می‌گردد. تنظیم برنامه درمان باید با مشورت تیم درمانی انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل شود.
تعداد جلسات پرتو درمانی در سرطان سینه
تعداد جلسات پرتو درمانی سرطان سینه بر اساس شرایط بیمار و نوع روش درمانی متفاوت است و معمولاً بین 15 تا 30 جلسه متغیر است. روش‌های جدیدتر مانند هیپو فرکشن این امکان را فراهم کرده‌اند که تعداد جلسات کاهش یابد و در عین حال اثربخشی درمان حفظ شود. برای تنظیم دقیق برنامه درمان، مشاوره با تیم درمانی ضروری است.
نتیجه‌گیری
پرتو درمانی در سرطان سینه، به‌عنوان روشی مؤثر و ایمن، هم در کاهش خطر عود بیماری و هم در بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش کلیدی دارد. این روش، با ارائه درمان دقیق و هدفمند، می‌تواند بخشی حیاتی از برنامه درمانی بیماران مبتلا به سرطان سینه باشد. همکاری با تیم درمانی و انجام منظم جلسات درمان، به افزایش اثربخشی این روش کمک می‌کند.
